Jaki jest potencjalny wpływ alkoholizmu rodziców na przyszłe nieprawidłowości w rozwoju ich dzieci?

Wiadomo, iż nie wszyscy są jednakowo podatni na wpływy środowiskowe, przyczyniające się do kształtowania określonego zachowania. Na proces ten, oprócz otoczenia, składają się ponadto czynniki genetyczne – dzieci alkoholików mogą mieć wrodzone skłonności do tego nałogu. Wzajemna interakcja genów i wychowania wpływa na potencjalną możliwość rozwoju uzależnienia u danego człowieka. Jest ona tym większa, im więcej cech warunkujących powstanie uzależnienia jest odziedziczonych, przy jednoczesnym wsparciu niewłaściwego oddziaływania środowiska.

Czynniki te mogą, ale nie muszą prowadzić do pojawienia się problemów natury psychicznej bądź zdrowotnej, włączając w nie ryzyko powstania uzależnienia od alkoholu.

Nie ulega wątpliwości, że alkoholizm ma szkodliwy, choć jednocześnie bardzo zróżnicowany wpływ na życie całej rodziny i dzieci. Jest on czynnikiem wysokiego ryzyka wystąpienia emocjonalnych oraz behawioralnych problemów u dzieci dorastających w rodzinach z tym problemem.

Pojawiają się coraz to nowe publikacje naukowe, badające kwestię wpływu alkoholizmu rodziców na dzieci. Wciąż jednak nie precyzują one, w jakim stopniu podwyższone ryzyko wynika z genów przekazywanych przez pijących rodziców, a w jakim z tworzonych przez nich niedoborów w środowisku wychowawczym. Istnieją przy tym pewne czynniki nasilające lub przeciwnie, łagodzące ten negatywny wpływ.

Na podstawie klinicznych obserwacji można stwierdzić, że rodzicielstwo zaburzone przez alkoholizm charakteryzuje się zazwyczaj brakiem konsekwencji, nieadekwatną więzią emocjonalną oraz brakiem modelowania właściwych zachowań społecznych. Ponadto jest przyczyną powstawania innych towarzyszących mu stresorów, takich jak kłótnie w rodzinie, rozpady związków małżeńskich, izolacja społeczna, bezrobocie, problemy finansowe itp.

Podstawowe funkcje rodzicielskie zostają przez alkoholizm bardzo wyraźnie naruszone. Gdy jedno lub oboje rodziców pije, ich emocjonalne napięcie poważnie zakłóca zdolność do sprawowania należytej opieki i tworzenia dziecku prawidłowego środowiska, w którym powinien się rozwijać.

Nadużywanie alkoholu przez rodzica za każdym razem wpływa bardzo wyraźnie na jego zachowanie, zaburza jego emocjonalność, powoduje chwiejność nastroju czy wybuchy agresji. Już na tym etapie bardzo wyraźnie widać obniżenie zdolności do efektywnego sprawowania funkcji rodzicielskich. W dłuższej perspektywie – oznacza pojawienie się problemów finansowych oraz zdrowotnych, które zdecydowanie nie sprzyjają opiekowaniu się potomstwem na odpowiednim poziomie.

Zaburzenie relacji małżeńskich i rodzinnych przez alkohol prowadzi do zachwiania osobistego poczucia bezpieczeństwa jej członków. Prowadzi to do wzrostu agresji, napięcia oraz skłonności do nadużywania właśnie alkoholu lub innych środków psychoaktywnych.

Przemoc i nadużycia wobec dzieci są w rodzinach z problemem alkoholowym częstym zjawiskiem. Podleganie im, bądź jedynie bycie świadkiem przemocy wobec jednego z rodziców lub rodzeństwa – negatywie wpływa na rozwój dziecka. Istnieją ponadto przypadki, w których alkoholizm jest powiązany z seksualnym wykorzystywaniem w obrębie rodziny. Najczęściej różnego rodzaju patologie wywołują problemy natury ekonomicznej. Brak finansów jest kolejnym czynnikiem wpływającym na zaburzenie funkcjonowania rodziny jako odpowiedniego środowiska do dorastania dla dziecka.

Sposób, w jaki funkcjonuje rodzina może stanowić dla dziecka swoisty model, co z pewnością ma później przełożenie na kształtowanie się ich własnych intymnych relacji i zachowań, a także stosunku do zakładania rodziny.

Wzrastanie w rodzinie z problemem alkoholowym wiąże się ponadto z ryzykiem pojawienia się tzw. „efektu modelowania”. Na podstawie procesu społecznego uczenia się, uzależniony rodzic staje się dla dziecka wzorem zachowania. Istnieje pogląd, iż dzieci alkoholików są bardziej pozytywnie nastawione do samego picia trunków, a także oczekują od alkoholu bardziej pozytywnych skutków.

Na podstawie badań stwierdzono, że dzieci i rodzice wykazują podobne zwyczaje podczas spożywania alkoholu, co potwierdza rolę naśladownictwa. Jest ona dodatkowo wspierana wtedy, gdy rodzic w oczach dziecka obdarzony jest autorytetem.

Rodzice pijący, aby rozładować stres pojawiający się w momencie trudnych życiowych wydarzeń, modelują u potomstwa nieefektywne sposoby na rozładowanie go.

Poza tym, są źródłem czerpania niezdrowych, skrajnych wzorców funkcji pełnionych w rodzinie. W rodzinie z problemem alkoholowym zazwyczaj jest tak, że jedno z rodziców wyraźnie dominuje, a drugie jest nazbyt uległe. Na to, czy dzieci zaczną naśladować rodziców wpływa wiele różnych czynników. Cześć z nich z pełną świadomością podejmuje decyzję o abstynencji i odcięciu się od alkoholu, w obawie upodobnienia się do opiekunów.

Rodzice nadużywający alkoholu często są nieprzewidywalni. W podobnych sytuacjach mogą reagować agresją, a następnym razem wręcz przeciwnie – wyrażaniem pochwały i miłości. Zmniejsza to poczucie stabilności środowiska rodzinnego, obniża poczucie wartości i ocenę własnych kompetencji u dziecka. Brak stałych reguł postępowania, brak stabilnej dyscypliny zaburza strukturę porządku, niezbędnego do prawidłowego wychowania. W takich rodzinach więź emocjonalna między jej członkami najczęściej jest słaba, nie daje poczucia wzajemnego wsparcia i akceptacji. Mimo licznych czynników ryzyka, wychowywanie się w rodzinie z problemem alkoholowym nie jest jednak czynnikiem determinującym pojawienie się problemów rozwojowych.