Utrata kontroli nad uprawianiem hazardu to jedna z najniebezpieczniejszych form uzależnienia psychicznego. W czym tkwi owo szczególne zagrożenie? Nałóg ten charakteryzuje się brakiem specyficznych objawów somatycznych na tyle odczuwalnych, by pomóc w diagnozie. Z drugiej strony powoduje spustoszenia w środowisku społecznym osoby uzależnionej, prowadząc do wykluczenia jej z dotychczasowych więzi rodzinnych oraz towarzyskich.
Pojęcie hazard ma szerokie znaczenie, najczęściej kojarzone jest z ryzykowną aktywnością, której wynik zależy wyłącznie od przypadku. Uprawiający hazard świadomie, mimo braku kontroli nad biegiem wydarzeń, zawierzają ślepemu losowi ostateczny wynik, z nadzieją że będzie on dla nich pomyślny.

Omawiane pojecie ma swoje odzwierciedlenie w polskich regulacjach prawnych, zawartych w Ustawie o grach i zakładach wzajemnych z 1992 roku. Traktowane są tu jako gry losowe odnoszące się do tych form działalności, których wynik w sposób szczególny zależy od przypadku. Pod pojęciem hazardu kryją się więc: loterie pieniężne, gry liczbowe, wideo-loterie, loterie fantowe, gry na automatach, gry karciane takie AK poker, black jack, baccarat, czy też gry w kości.
Hazard nie jest w Polsce zabroniony, niemniej jednak monopol nad nim obejmuje państwo. Jego organizowanie wymaga zgody ministra finansów a odbywać się może wyłącznie w specjalnie do tego przygotowanych obiektach, takich jak kasynach, punktach przyjmowania zakładów czy salonach gier. Do gry, która nie może być reklamowana ani popularyzowana, mogą zostać dopuszczone wyłącznie osoby pełnoletnie. Zasady ustalania wygranych podlegają ścisłej regulacji.
Mimo przepisów prawnych regulujących zjawisko hazardu, na dużą skalę rozwinął się jego czarny rynek.
Ostatnio popularny stał się tzw. e – hazard. Zjawisko to poprzez swoją dostępność oraz anonimowość staje się coraz trudniejsze do nadzoru. Mimo że obraca się w nim prawdziwymi pieniędzmi, tworzy złudzenie bezpiecznej rozrywki. Ponadto w łatwy sposób omija zakazy, ze względu na brak czasowych oraz przestrzennych barier. Kontrola prawna jest nad nim bardzo trudna, gdyż monopol państwa nie jest w stanie wykluczyć możliwości zakładania kont na stronach dla hazardzistów w innych państwach.

Sporadyczne granie nie czyni z człowieka hazardzisty. Traktowanie tej czynności jako zabawy polega na wyznaczeniu sobie pewnego limitu pieniędzy lub czasu, po przekroczeniu którego odstępuje się od gry, bez względu na jej wynik. Prawdopodobieństwo przegrania z góry wliczana jest w koszt zabawy. Osoby, których granie nabrało cech patologicznego hazardu, kierują się natomiast zupełnie odmiennymi motywami.

Uzależnienie od hazardu ujawnia się w momencie, gdy jego uprawianie powoduje szereg różnego rodzaju życiowych problemów, a mimo to nie prowadzi do zaprzestania wykonywania tej czynności.
Patologiczny, czyli przymusowy hazard znalazł się na liście Dziesiątej Rewizji Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10). Zakwalifikowano go do rozdziału zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania, jako popęd "...polegający na często powtarzającym się uprawianiu hazardu, który przeważa w życiu człowieka ze szkodą dla wartości i zobowiązań społecznych, zawodowych, materialnych i rodzinnych…".

Kryteria diagnozy patologicznego hazardu

W odróżnieniu od uzależnienia od danej używki, w przypadku hazardu określenie stopnia ryzyka tego typu aktywności jest dosyć trudna. To, im częściej się jej poddaje ma zapewne wpływ na wzrost ryzyka wpadnięcia w nałóg, jednak nie musi być do tego warunkiem koniecznym. Niektórzy, mimo iż grają przez całe życie, traktują to jako hobby i nie wykazują symptomów uzależnienia. Inni z kolei wpadają w pułapkę już po kilku próbach. Istota tego zjawiska tkwi w dużej mierze w wewnętrznych cechach poszczególnych osób.
W patologicznym znaczeniu hazard staje się aktywnością pochłaniającą wszystkie inne zainteresowania. Grających charakteryzuje przesadny optymizm w przewidywaniu wygranej, przywoływanie w pamięci wyłącznie sukcesów i wygranych oraz częste podejmowanie ryzyka przekraczającego możliwości danego gracza. Czynności tej towarzyszy szczególny rodzaj ekscytacji, będący niejako połączeniem przyjemności z cierpieniem. Z czasem pojawia się potrzeba coraz częstszego uprawiania hazardu, prowadząca do zachowań kompulsywnych, obsesji grania mimo ponoszenia różnego rodzaju kosztów. Hazardzista zaczyna postrzegać relacje międzyludzkie w kategorii gry, wykazuje brak zainteresowania środowiskiem niezwiązanym ze swoim nałogiem. W końcu następuje u niego wyniszczenie fizyczne i emocjonalne, a dotychczasowe kontakty międzyludzkie zostają przez niego doszczętnie zniszczone. Toksyczność zachowania, ciągłe kłamstwa w pościgu za wygraną izolują go od społeczeństwa.

Motywy podejmowania hazardu

Ludzie podejmują ryzyko hazardu z wielu powodów, najczęściej po prostu dla zabawy, poczucia dreszczyku emocji. Część pragnie w ten sposób odzyskać utracone pieniądze, część gra dla relaksu, z nudy lub po to, by zapomnieć o swoich problemach. Jeszcze inni kierują się motywem towarzyskim, chcąc nawiązywać bądź podtrzymywać w ten sposób kontakty z innymi. Nie zawsze wiąże się to z uzależnieniem.
Uprawianie hazardu dla zabawy, by spędzić ciekawie czas, pobyć z innymi ludźmi – charakteryzuje tzw. „graczy ludycznych”. „Gracze fatalistyczni” z kolei traktują tę aktywność jako sposób na zaspokojenie swoich potrzeb na szybkie zarobienie pieniędzy czy udowodnienie innym swojego statusu. Patologiczni hazardziści grają już dla samej gry, by kolejny raz doświadczyć dreszczyku emocji lub by odzyskać straty z poprzednich podejść.

Pewne pobudki są wspólne zarówno dla okazyjnych, jak i przymusowych graczy. Problem nie tkwi jednak w tym, dlaczego rozpoczynają oni grę, ale dlaczego jej nie przerywają w odpowiednim momencie. Może mieć to związek z pewną niedojrzałością osobowościową nałogowców oraz ich skłonnością do snucia nierzeczywistych planów i marzeń. Cechy charakteru zwiększające ryzyko wystąpienia patologii w hazardzie to skłonność do ucieczki od rzeczywistości, lek przed odpowiedzialnością, niestabilna samoocena, uzależniona od czynników zewnętrznych. Osoba zagrożona często popada w skrajności oraz wykazuje wysokie zapotrzebowanie na stymulację.

Fazy nałogowego hazardu

W procesie rozwoju uzależnienia można zauważyć następowanie pewnych faz:

- faza zwycięstwa
Charakteryzuje się większą częstotliwością małych i średnich wygranych, będących źródłem poczucia sukcesu i swoistych predyspozycji czy szczęścia w grze, a także powodem coraz częstszego grania oraz przeznaczania na ten cel coraz większych sum. Punktem zwrotnym powodującym przekroczenie tej fazy może być pierwsza duża wygrana.

- faza utraty
Następstwem wielkiej wygranej możne być wniosek, iż miało się szczęście, które może już się nie powtórzyć, w związku z tym należy nie ryzykować, bądź też przeciwnie, silne przekonanie o powtórzeniu wyniku w dalszych próbach. Gracz całkowicie koncentruje się na czynności grania, skupia swoje myśli na snuciu planów przeznaczenia wygranej, stopniowo wszystkie inne dotychczasowe motywy korzystania z hazardu przestają mieć znaczenie, a na ich miejsce pojawia się silna potrzeba zwycięstwa, potęgowana kolejnymi porażkami, które dana osoba pragnie „odegrać”. Coraz większe straty wprowadzają do gry coraz większy chaos, aż do całkowitej utraty funduszy, zaciągania coraz większych długów. Problemy finansowe w końcu przytłaczają gracza, powodują jednocześnie kłopoty zdrowotne oraz w kontaktach z otoczeniem, znaczne zaniedbywanie obowiązków. Doprowadza swoim zachowaniem do kumulacji problemów, ujawnia problem i w nadziei na uzyskanie pomocy wyraża skruchę. Jednak często nawet silne postanowienie skończenia z hazardem po spłacie długów przegrywa z nałogiem.
- faza desperacji
Na tym etapie jakiekolwiek próby kamuflowania, kłamstw i usprawiedliwień są szybko wychwycane przez otoczenie. W momencie, gdy nałogowiec zostaje zmuszony do zmierzenia się ze szkodami, jakie wywołało jego uzależnienie – może nastąpić u niego depresja i utrata nadziei.

Skala uzależnienia od hazardu

Brak jest do tej pory wiarygodnych badań stwierdzających rzeczywiste rozmiary zjawiska w Polsce. Wiadomo, iż w krajach europejskich uzależnieni stanowią 1,5 – 2% populacji w ogóle.