W ramach Europejskiego Programu Badań Ankietowych w Szkołach na Temat Używania Alkoholu i Innych Narkotyków (ESPAD) zbierano i porównano dane dotyczące używania substancji psychoaktywnych przez 15- i 16-letnią młodzież szkolną w Europie.

Badania ankietowe w szkołach dostarczają informacji o rozpowszechnieniu eksperymentalnego i okazjonalnego używania substancji psychoaktywnych, jednak nie nadają się do oceny rozmiarów zjawiska uzależnień.

Zaobserwowane zmiany w rozpowszechnieniu używania substancji stanowią wskaźnik efektów realizacji działań zapobiegawczych – stąd potrzeba ciągłego ich monitorowania.

Pierwsze prace nad programem badań ESPAD zostały zainicjowane w 1993 roku przez zespół ekspertów Grupy Pompidou (Rada Europy). Do tej pory zrealizowano je już czterokrotnie w:

-1995 roku w 26 krajach

-1999 roku w 30 krajach

- 2003 roku w 35 krajach

- 2007 roku w 35 krajach (plus w 5 krajach w 2008 r.)

W Polsce badania SPAD finansowane są przez Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii oraz Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, natomiast ich realizatorem jest Instytut Psychiatrii i Neurologii.

Celem badań jest przede wszystkim ocena rozmiarów zjawiska używania substancji psychoaktywnych wśród europejskiej młodzieży szkolnej, śledzenie trendów w tym zakresie, a także identyfikacja i pomiar czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak podaży.

Badania we wszystkich krajach przeprowadzono wiosną 2007 roku, za pomocą takich samych kwestionariuszy i sposobów realizacji badania, a średni wiek badanych wyniósł 15,8 lat.

Pod względem picia alkoholu w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, w Polsce odnotowano lekki spadek, zgodnie z dominującym trendem (gdyż w większości krajów nastąpił spadek lub stabilizacja, jedynie w 4 krajach zaobserwowano znaczący wzrost w tym zakresie).

Skala zjawiska ekscesywnego, nadmiernego picia – czyli co najmniej 5 drinków pod rząd w czasie ostatnich 30 dni w Polsce zg

odnie z dominującym trendem zwiększyła się, jednak mimo tego wzrostu Polska nadal znajduje się poniżej średniej w tym zakresie. Znaczący spadek odnotowano tylko w 6 krajach.

W zakresie używania przetworów konopi chociaż raz, kiedykolwiek w życiu, w Polsce nastąpił nieznaczący spadek, na granicy stabilizacji, podobnie jak w większości krajów.
Tylko w 3 krajach zanotowano znaczący wzrost. Jeśli chodzi o używanie narkotyków innych niż przetwory konopi chociaż raz, kiedykolwiek w życiu, w Polsce nastąpiła stabilizacja, podobnie jak w zdecydowanej większości krajów. Rozpowszechnienie tych środków plasuje się na poziomie średniej europejskiej.

Pod względem używania leków uspokajających lub nasennych bez przepisu lekarza chociaż raz, kiedykolwiek w życiu, Polska zajęła pierwsze miejsce pod względem ich rozpowszechnienia. Nastąpił tu nieznaczący wzrost podobnie jak w większości krajów.

Podsumowując, spadek lub stabilizację większości wskaźników używania substancji psychoaktywnych zaobserwowano zarówno w Polsce, jak i w większości krajów uczestniczących w badaniu. Tendencja wzrostowa przeważała do 2003 roku zarówno jeśli chodzi o picie alkoholu jak i używanie narkotyków. Obecniewzrost nastąpił tylko w przypadku ekscesywnego, nadmiernego picia. Co istotne, polska młodzież od początku badań ESPAD odznacza się największym rozpowszechnieniem używania leków uspokajających lub nasennych zażywanych bez przepisu i polecania lekarza.